Libri

Historia

Osmanët, të cilët e kishin pushtuar Shqipërinë rreth 500 vite, në malet e paarritshme të Shqipërisë veriore nuk munden asnjëherë ta shtrinë pushtetin e tyre. Kështu ata nuk ishin në gjendje qe t`i zbatojnë ligjet e tyre. Për shkak të mungesës së një fuqie (pushteti) tjetër shtetëror, Kanuni do të mund të ruhet deri në kohët moderne.

Këtë vepër legjislative te shqiptarëve, që u përcjell me shekuj në mënyrë gojore, i pari e përmblodhi (kodifikoi) françeskani At Shtjefën Gjeçovi (1874-1929) në fund të shekullit XIX në versionin e Kanunit të Lekë Dukagjinit dhe e publikoi pjesë – pjesë. I plotë u botua nga Françeskanet (Gjergj Fishta) në vitin 1933 në Shkodër.

Gjatë diktaturës komuniste në Shqipëri, mekanizmi i gjakmarrjes ishte pezulluar, sepse shteti mund të zbatonte juridiksionin e tij në mbarë vendin. Veçanërisht gjakmarrja është rikthyer, që prej rënies së komunizmit në fillim të viteve 1990. Shteti i ri demokratik ishte shumë i dobët për të rregulluar këtë dinamikë të vetëgjyqësisë. Vetëm forcimi i shtetit shqiptar pas trazirave të vitit 1997 çoi në një rënie të ngadaltë të konflikteve (rasteve) të gjakmarrjes. Sot përsëri – varet prej burimeve – janë deri në 15.000 familje shqiptare të përfshira në konflikte të gjakmarrjes, që janë pjesërisht incidente (raste) të para Luftës së Dytë Botërore. Por në shumë raste dispozitat rregulluese të Kanunit, nuk po respektohen, kështu që fëmijët dhe gratë janë në rrezik dhe janë të ngujuar në shtëpi. Kjo e shtyri Gjin Markun, Kryetarin i Komitetit të Pajtimit Kombëtar të mosmarrëveshjeve të pazgjedhura, të flasë për një formë të degjeneruar të Kanunit

Kleri katolikë dhe myslimanë në veri të Shqipërisë flasin në mënyrë të vazhdueshme për respektimin e së drejtës civile dhe rendit dhe janë për pezullimin e Kanunit. Megjithëse ndikimi i tyre është i kufizuar.

Në vitin 1990 në Kosovë, Maqedoni dhe Mal të Zi. Kanë marrë pjesë më shumë se një milion shqiptarë në “ceremonitë të ndryshme te pajtimit”. Këto janë organizuar nga një grup i udhëhequr nga sociologu Anton Çetta († 1995). Në Shqipëri ka disa vjet një të ashtuquajtur “Projekti i pajtimit”, por deri me tani me suksese te vogla.

Parathënie & falënderim

Kanuni i Lekë Dukagjinit, aq shpesh i cituar, por nuk e kanë kuptuar. – Kjo ka qenë me vite si pikënisje për idenë e, më vonë, për fillimin e projektit të përkthimit të Kanunit të Lekë Dukagjinit. Megjithatë nuk kanë mundur ta paramendojnë as botuesi dhe as përkthyesi, që, pasi të kryhet ky përkthim, më shumë do të parashtrohen pyetje se sa do të ketë përgjigje. Përkthimi prej gjuhës shqipe në gjuhën gjermane ka qenë një rrugë e gjatë në kërkimin e fjalëve adekuate, si në gjuhën shqipe ashtu edhe në gjuhën gjermane. Sepse gjuha, e cila është përdorur në botimin e vitit 1933 është një portret i gjuhës që është përdorur në shoqërinë e asaj kohe (botim i Franqeskanëve të Shkodrës me redaktim të At Gjergj Fishtës). Pengesat gjuhësore, që ta kemi në gjuhën e sotme shqipe, i kaluam falë ndihmës së madhe të albanologut Prend Buzhala (Klinë), i cili punoi me zell të madh. Kurse rregullisht parashtrohej pyetja se si mund t`i pasqyronim, për kohën e sotme, tërësinë e provave shoqërore të një strukture familjare fshatare, e cila pothuajse tani është zhdukur. Për këtë arsye, përkthimi në gjuhën e sotme shqipe, shpeshherë diktonte se si do të merrte formën formulimi në gjuhën gjermane, për t`iu përshtatë në mënyrë simetrike tekstit burimor.

Ndryshimet e thella në shoqërinë shqiptare dhe kosovare prej vitit 1933 deri më sot, dhe i miliona njerëzve të shpërndarë anembanë botës, me prejardhje shqiptare, nuk ia ndalojnë vetes që ta përdorin Kanunin e të veprojnë “sipas Kanunit”, mirëpo ky ndryshim i detyron që të përshtaten me kujdes në botën e jetës reale të shoqërisë së sotme. – Kjo bie në sy tek ligjdhënësit lokalë, në radhë të parë, në drejtim të së drejtës penale. Monopoli ekzekutiv i pleqnarëve (pleqtë e kanunit) sot ka kaluar në dorën e shtetit, si në vendin prej ku vjen Kanuni, ashtu edhe në ato vende ku ata kanë migruar. Megjithatë, duket se disa familje me prejardhje shqiptare, ashtu sikundër shtypi dhe mediat elektronike, e marrin legjitimitetin që t`i përdorin rregullat e Kanunit, edhe ato reale edhe ato të gabuara. Kështu që nuk mund t`u ikësh keqkuptimeve të mëdha dhe tragjike.

Për arsye se Kanun të shkruar nuk ka, respektivisht nuk kishte, dhe ishte trashëguar (bartur) gojarisht si ligj, me vetëdije të plotë, përkthimi të cilin e keni para jush është i bazuar (dhe i kufizuar) në Kanunin e Lekë Dukagjinit, të përmbledhur nga Shtjefën Gjeçovi dhe i botuar nga françeskanët e Shkodrës. Ky përkthim lexuesve gjermanë ua krijon mundësinë për të hyrë në Kanun, duke i lënë anash dallimet regjionale të Kanunit. Mbetet i hapur botimi i Kanunit në gjuhën e sotme shqipe.

Me gjithë rezervat dhe kufizimet, tani e keni në dorë Kanunin në gjuhën gjermane, të vetmit me të drejtën legjitime për përkthim (shqip-gjermanisht), që ju lejon për të hyrë në një botë të fascinuar të mendimeve. Befasi është se shumë rregullore në Kanun janë si në të drejtën e vjetër romake. Fakti që kapitulli i parë i kushtohet kishës, respektivisht bashkëpunimit të shoqërisë cive dhe klerit, referon pozicionimin e interesave të krishterimit të atëhershëm. Nga kjo nuk mund të vihet në pyetje vlefshmëria mbikonfeksionale e Kanunit, edhe për arsye se rrënjët e tij, pa mëdyshje, janë më të vjetra se sa të kishës së krishterë.

Është befasi, se edhe në ditët e sotme kthehen e i përdorin rregullat e vërteta ose të gabuara të Kanunit. Bëhet fjalë për një simbolikë folkloristike? Janë tentime të vonuara për shpëtimin e sistemit familjar patriarkal? Është malli për një ekzistencë të vuajtur në një botë të padetyrueshme? Leximi dhe posaçërisht rileximi i Kanunit, nxjerr urtësinë (mençurinë) në dritë, urtësi që n ndeshet menjëherë. Për shembull, gjakmarrja nuk është e drejtuar në vrasje të detyrueshme. Kanuni ofron zgjedhje në këtë rast. Gjithashtu rregullat e jetës së përditshme të shoqërisë së asaj kohe shqyrtohen si mençuri ose si bukuri. Njerëzve perëndimorë, të ashtuquajtur të formuar dhe të ngritur, me të drejtë mund t`ua shtroj një pyetje të papërshtatshme, për ç`arsye perceptimet tuaja shpesh janë të filtruara në mesazhet e frikës dhe tmerrit?

Botuesi:

Martin Schällebaum, Luzern